Bielany Podlaskie

 Tak trochę dziwnie nazwałem tytuł posta, ale rożnych Bielan w Polsce jest wiele i jest to nazwa nader stosowna, wszak tak samo nazywa się stacja kolejowa oddalona ok 1 km. od centrum wsi. Co prawda pociągi osobowe już nie jeżdżą, ale tor istnieje i jest wykorzystywany do przejazdów pociągów towarowych na odcinku Siedlce - Sokołów Podlaski. Na Odcinku Sokołów Podlaski - Małkinia torowiska zostały zlikwidowane. 

 Bielany - to gminna wieś położona przy krajowej drodze DK 63 w pow. sokołowskim, w woj. mazowieckim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie siedleckim.

Wracając do tematu warto wspomnieć, że w obręb dzisiejszych Bielan wchodzi cztery wioski, które mają dwuczłonowe nazewnictwo oraz różną historię. A pomiędzy nimi przepływa w tej chwili uregulowana rzeczka, która nosi nazwę Rzeka Stara (Stara Rzeka), i wcale nie przypomina już tej kapryśnej rzeki, rozlewającej się szeroko każdej wiosny lub po obfitych opadach. Niestety cała okolica straciła na pięknych dzikich krajobrazach. Wokół urozmaiconego przebiegu rzeki rosły ciekawe drzewa, stanowiące o całym uroku Podlasia.  

Most na Rzece Starej w Bielanach Jarosławach. W tej chwili jest już nowa konstrukcja barierek.

- Bielany Żyłaki - tu jest Urząd Gminy i inne instytucje
- Bielany Wąsy
- Bielany Borysy
- Bielany Jarosławy

  Bielany Żyłaki są miejscowością w której dość precyzyjnie można określić czas powstania. W 1489 roku Mikołaj Żyłak z Suchożebrów kupił grunty od Mikołaja Szalany i jego syna Jana. Na tej ziemi Żyłak założył wieś zwaną później Żylakami1. Potomkowie Żylakach przyjęli nazwisko Bieliński. Pierwsze bardziej szczegółowe dane pochodzą z końca XVI wieku. Według ówczesnych spisów podatkowych głównym właścicielem gruntów w tej wsi był Eliasz Bieliński. W następnych latach mieszkali tu głównie Bielińscy ale też inne rody szlacheckie. Wśród działów ziemi szlacheckiej istniały też niewielkie działy chłopskie. Żyłaki były niewielkim osiedlem i tak by pewnie pozostało, gdyby nie decyzja władz carskich z lat sześćdziesiątych XIX wieku. Ustanowiono tutaj siedzibę urzędu gminy Kowiesy. Zapewne był to przypadek, po prostu tutaj istniał lokal nadający się na urząd, właśnie z tym był zawsze duży kłopot. Od tej pory aż do dziś Żyłaki były siedzibą lokalnych urzędów. W 1921 roku w tej miejscowości notowano 18 domów i 133 mieszkańców. Tutaj też znajdował się posterunek policji.

 Droga w kierunku Patrykoz
 

 Budynek gospody. Na przełomie lat 79/80 oddany został jako zajazd "U Kmiotka", który mieścił u siebie restaurację, drink bar oraz hotel. Obiekt należał do "GS". Z czasem zmienił szyld i właściciela.

 

W tym drewnianym budynku kiedyś miesiła się poczta oraz bank spółdzielczy.

W różowo-beżowym budynku po prawej mieści się Urząd Gminy.

Bielany Jarosławy - Obszar zwany później Bielanami został zasiedlony w początkach XV wieku. Pierwotnie nazwę pisano jako Bielony. Z 1424 roku pochodzi zapis o włączeniu takiej właśnie wsi do parafii Sokołów Podlaski, jednak później znalazła się ona w parafii Rozbity Kamień1 (wiek XVII). Bialany były wsią rycerską. Skąd przybyli tutejsi rycerze? Zapewne z Mazowsza, lecz trudno ustalić skąd dokładnie, gdyż nazwa Bielany i nazwisko Bielińscy było dosyć popularne na Mazowszu. Wśród tutejszych rycerzy notowano szlachtę herbu Lubicz, Korab oraz Junosza2 i wszyscy nosili nazwisko Bieliński. Pierwszymi poświadczonymi rycerzami z tej wsi byli bracia Przecław i Tomasz, którzy w 1441 lub 1451 kupili dział ziemi w Błoniu. W 1448 roku wspomina się Jana z Bielan. Z 1450 roku pochodzi notatka, że Jarosław z Bielan wraz z żoną Katarzyną sprzedali połowę swojego dziedzictwa w Bielanach Janowi z Bębnowa. Od 1450 roku Jarosław z Bielan jest często notowany w urzędzie grodzkim w Drohiczynie. W 1474 roku procesował się ze swoją siostrą Anną z 1475 roku z Piotrem Niemyskim. Z akt sądowych z 1476 roku pochodzą kolejne wzmianki o Jarosławie. Ostatnie dane o nim pochodzą z 1485 roku. W jednej ze spraw występował wraz z synem Mikołajem. Potomkowie Jarosława i Mikołaja zamieszkali dział w Bielanach, który został nazwany Jarosławy, od imienia pierwszego znaczniejszego osadnika3. Taka nazwa wsi pojawia się w dokumentach z XVI wieku. W 1569 roku Podlasie zostało inkorporowane do Korony Królestwa Polskiego. W urzędzie grodzkim w Drohiczynie licznie zebrana szlachta ziemi drohickiej złożyła przysięgę na wierność królowi Zygmuntowi Augustowi. Z aktu przysięgi sporządzono odpowiedni dokument. Wśród rycerstwa tam zgromadzonego był rycerz, który podpisał się z Bielony Jarosławy4. Kolejna wzmianka pochodzi z roku 1580 i ówczesnego spisu podatkowego ziemi drohickiej. W tym czasie była to już całkiem spora wioska, ponieważ 'ślachetny' Jerzy i Baltazer Bielińscy z Bielon i Jarosławów, dali z włok ziemskich 30, po groszy 15 5. Zatem mieszkali tu rycerze uprawiający 30 włók (1 włóka ok. 17 ha), byli to więc dosyć zamożni szlachcice. W XVI wieku głównymi właścicielami ziemskimi w tej wsi byli Bielińscy. Od nich to na przełomie XVI i XVII wieku majątek ten w większości przejęli Wężowie Po Wężach majątek objęła Salomeą Żukowska, dziedziczka wsi w połowie XVIII wieku. Wyszła ona za mąż za Michała Budzyńskiego, podsędka drohiczyńskiego. Potomkowie Budzyńskiego mieszkali tu do początku XIX wieku. W tym czasie istniał dwór w Bielanach Jarosławach, a w miejscowym folwarku pracowało kilkanaście rodzin chłopskich6. Obok dworu i części chłopskiej pewien dział ziemi należał też do zubożałej drobnej szlachty - Bielińskich Pawlaków. Wąsowski Z, Monografia parafii Rozbity...., . W 1803 roku zadłużeni Budzyńscy sprzedali majątek Karolowi Kobylińskiemu, a ten w 1808 roku pozbył się Bielin Jarosławów na rzecz Łukasza Turskiego. Był to czas licznych wojen i Turskiemu nie wiodło się najlepiej. Zmarł w 1816 roku i majątek przejęli jego liczni sukcesorzy. Przez pewien czas dwory w Jarosławach i Kowiesach stanowiły jeden majątek ziemski, jednak w 1824 roku na wniosek wierzycieli majątek Jarosławy został zlicytowany. W wyniku licytacji właścicielem został Antoni Zembrzuski, który natychmiast sprzedał go Andrzejowi Górskiemu z Kowies. Był to bogaty i uznany ziemianin. To właśnie on wybudował tutaj karczmę, wartą ponoć 11 000 zł . W 1829 roku majątek przeszedł na własność wnuczek Górskiego - Iżyckiej i Kargowskiej. Z czasem całość przejęła Iżycka i jej mąż Benedykt Iżycki, którzy dziedziczyli również w Kowiesach. Iżyccy dziedziczyli tu do 1861 roku, wtedy to sprzedano majątek Jarosławy Feliksowi Bielawskiemu. Jeszcze w tym samym roku właściciel dóbr został Józef Wyszomirski, a w dwa lata później Ignacy Zabierzowski W 1863 roku wykupiła go Weronika z Gwozdeckich, jednak w 1865 roku Jarosławy znów trafiły w ręce Ignacego Zabierzowskiego. W między czasie nastąpiło uwłaszczenie ziemi dworskiej i powstało tutaj 18 samodzielnych osad (gospodarstw) chłopskich 8. Bielany Jarosławy znane są z działalności księdza Stanisława Brzóski. To właśnie tutaj dnia 16 listopada 1864 roku do niejakiego Jurkiewicza przybyło pięciu powstańców, żądając pieniędzy. Wieść o tym zdarzeniu dotarła do władz rosyjskich i spowodowała akcję wojsk rosyjskich, jednak nie udało im się pojmać powstańców 9. W 1868 roku zlicytowano folwark Jarosławy, który podzielił się następnie na kilka części, które z kolej podlegały kolejnym podziałom W latach osiemdziesiątych XIX wieku nie było już większej własności ziemskiej w tej wsi10. Słownik Geograficzny z 1880 roku zapisał: Bielany - okolica szlachecka, powiat sokołowski, gmina Kowiesy, parafia Rozbity Kamień, o 12 wiorst na północ od Mokobod. W tym obrębie mieszczą się wsie: Bielany Wąsy, Bielany Borysy, Bielany Jarosławy i Bielany Żylaki. Ogólny obszar wynosi 1 1405 mórg, ludność zaś 546. Największa wieś Bielany Jarosławy ma 609 mórg, 15 domów i 184 mieszkańców. (....). Właśnie w Bielanach Jarosławach istniały większe gospodarstwa należące do drobnej szlachty. Pracowali tutaj również chłopi, istniały zatem niewielkie folwarki. Według danych archiwalnych właścicielami ziemskimi były tutaj między innymi rodziny: Płodowskich i Izdebskich. Niektóre z tych gospodarstw dotrwały aż do czasów II wojny światowej 11. W 1921 roku ta miejscowość dzieliła się na dwie części: Bielany Jarosławy Dworskie i Bielany Jarosławy Włościańskie. Pierwsza z nich liczyła 10 domów i 68 mieszkańców, druga 22 domy i 162 mieszkańców 12. Ta pierwsza miejscowość zamieszkana była głównie przez chłopów, potomków dawnych pracowników miejscowego dworu. Drugą miejscowość zamieszkiwali głównie dawni drobni szlachcice, którzy jeszcze w XIX wieku wykupili folwark jarosławski w Tamże. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. K Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XTV, tom I. s. 208. Według danych z Księgi Adresowej Polski w okresie międzywojennym cieślą w tej wsi był T. Mienek oraz W. Nasiłowski. Okolice Bielan na mapie z 1935 roku (skala 1: 100 000) 

 Młyn w Bielanach.
Widoczna droga w kształcie łuku doprowadzała do młyna. Tędy też przebiegało koryto doprowadzające wodę. W tej chwili koryto rzeczki zostało sprostowane i biegnie równolegle obok  drogi krajowej DK 63.

 Bielany Wąsy również zaczęły się wyodrębniać w XV stuleciu 14. Podobnie jak Borysy było to niewielkie osiedle zamieszkałe głównie przez drobną szlachtę. Nazwy poszczególnych części pochodzą od przydomków lub imion znaczniejszych osadników mieszkających tu w XV stuleciu. Zapewne któregoś z Bielińskich nazywano Wąsem. W spisie podatkowym z 1580 roku miejscowość ta zwana była Wassami. Dziedziczył tu Jan Kudelski. Przez następne wieki była to niewielka osada drobnoszlachecka, istniały jednak w tej okolicy działy należące do bogatych dziedziców, mieszkali tam chłopi. W XIX wieku działy chłopskie zostały uwłaszczone, natomiast własność drobnoszlachecka pozostała nie naruszona. W 1921 roku miejscowość Uczyła 19 domów i 162 mieszkańców. Wszyscy podali narodowość polską i wiarę katolicką. W okresie międzywojennym działało tu Stowarzyszenie Spożywców o nazwie „Solidarność" .  

Chciałbym też wspomnieć o zapominanej ale ciekawej budowli jaką jest młyn o konstrukcji drewnianej, usytuowanej bezpośrednio za zabudowaniami wsi po prawej stronie wioski, patrząc w kierunku Siedlec.

Młyn w Bielanach. Ceglana dobudówka to maszynownia młyna, która powstała o wiele później.

 Okno na piętrze młyna i na parterze. Tu wszystko jednak wyszabrowano co można było zabrać .

Młyn powstał najprawdopodobniej w okresie międzywojennym, choć niektórzy mieszkańcy twierdzą, że wcześniej. Czas szybko płynie, a niestety ludzka pamięć bez spisanego słowa na papierze szybko zanika, a potem przybiera rożne domniemane kształty. ;)

 

Młyn w Bielanach.

Wszystko wskazuje nawet, że w początkowym okresie swego istnienia napędzany był był wodą, pochodzącej z Rzeki Starej. Pokazuje to rzeźba terenu i rowy, które odchodzą od młyna. Tu były także mostki. W tej chwili koryto rzeki zostało zmienione w czasie przeprowadzonej melioracji. Później, czyli przypuszczanie w latach pięćdziesiątych XX w. młyn przeszedł na zasilanie  elektryczne.

W tej chwili stan młyna jest opłakany tylko czekać aż straci się całkowicie z podlaskiego krajobrazu.

 Widoczny młyn od strony drogi DK 63.

Bielany-Borysy zaczęły wyodrębniać się z pierwotnych Bielan w XV wieku. Osady drobnoszlacheckie na Podlasiu i Mazowszu miały tendencje do tworzenia tak zwanych „okolic szlacheckich", posiadające wspólną nazwą. Tego typu osiedla z reguły były niewielkie. Według danych z 1580 roku głównym dziedzicem w tej wsi był szlachetny Eliasz Bieliński, który dziedziczył również w Żylakach. Błonie Borysy, Jarosław, Wąsy i Żylaki tworzyły okolice szlachecką, zamieszkałą głównie przez drobną szlachtę, ale też istniały tu działy ziemi należącej do możniejszych rodzin, zatem obok własności szlacheckiej notowano tutaj również chłopi. Dział ziemi należał do dóbr Ruciany. Na poniższej mapce zaznaczono okolicę szlachecką Bielany, jak widać największe były Jarosławy, tam też mieszkała największa grupa chłopów. Pozostałe osiedla zamieszkiwali głównie szlachcice i były to niewielkie osiedla. Słownik Geograficzny z 1880 roku zapisał: Bielany - okolica szlachecka, powiat sokołowski, gmina Kowiesy, parafia Rozbity Kamień, o 12 wiorst na północ od Mokobód. W tym obrębie mieszczą się wsie: Bielany Wąsy, Bielany Borysy, Bielany Jarosławy i Bielany Żylaki. Ogólny obszar wynosi 11405 mórg, ludność zaś 546. W latach trzydziestych XX wieku całe Bielany liczyły prawie 50 domów. Poszczególne części były niewielkie. Same Borysy liczyły zaledwie kilka domów.

 Podlasie to region, który  jest piękny na swój sposób. Często ludzie nawet sami o tym nie wiedzą, bo w ogóle się na tym nie zastanawiają, żyjąc codziennym życiem i borykając się z własnymi kłopotami. Niemniej typowa podlaska zabudowa drewniana szybko umyka z tutejszego krajobraz. Często to są budynki wartościowe jak wspomniany młyn. Dlatego też postanowiłem o nim skrobnąć kilka słów, zanim pozostanie tylko we wspomnieniach. 
Żródła: gminabielany.pl