Bytom - wieża ciśnień przy ul. Oświęcimskiej

  Pomimo, że bytomska staruszka w tym roku będzie obchodzić swoje 80-lecie, nieomal rok temu straciła by się z bytomskiego krajobrazu. Dlaczego? Otóż przez całe dziesięciolecia budynkiem tym właściciel, czyli bytomski BPK nie wiele się interesował. Nie przeprowadzano wymaganych remontów, na wskutek czego stan budowli stale się pogarszał. Na dodatek przyszły jeszcze szkody górnicze, które jeszcze bardziej przyczyniły się do opłakanego stanu wieży.

Widok od strony szkoły. 

W zawiązku z tym, w 2012 r.  Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego nakazał wykonanie ekspertyzy stanu wieży ciśnień. Opinia fachowców wykazała, że jej  stan techniczny jest bardzo zły. 

Dlatego na tej podstawie PINB w grudniu 2012 roku wydał nakaz wyłączenia wieży ciśnień z użytkowania. Pomimo tego, że wieża by mogła na siebie zarobić, (dzierżawili ją pod nadajniki operatorzy telefonii komórkowych)  środki te najprawdopodobniej szły na inne cele. W styczniu nadzór budowlany zadecydował, że do końca maja 2013 wieża ma zostać rozebrana. Ze względu m.in. na protesty mieszkańców BPK wystąpiło o zawieszenie tej decyzji. W wyniku protestu mieszkańców i internautów BPK podjęło współpracę z pracownią architektoniczną Przema Łukasika, który zaoferował pomoc przy ratowaniu i adaptacji wieży na inny cel.

W międzyczasie sprawę poprało wielu mieszkańców. Z inicjatywy  Marka Wojcika i Daniela Lekszyckiego 17.02.2013 ubiegłego roku  zorganizowano nawet plener fotograficzny, by pokazać władzom miasta, że jest to obiekt niezwykły, który zasługuje na ocalenie.  Około czterdziestu osób, w większości mieszkańców Bytomia, przyszło  pod wieżę ciśnień na ul. Oświęcimskiej. 

Wieża cienień widziana z Kopca Wyzwolenia na terenie Piekar Śląskich. W tle, na horyzoncie widać pasma Sudetów.

 Historia

Na budowę wieży wybrano punkt leżący jak najwyżej nad poziomem morza, dominujący nad resztą terytorium Bytomia. Było to wzgórze położone w pobliżu wyższej szkoły kształ­cenia nauczycieli (Hochschule fur Lehrerbildung - dawniej Padagogische Aka­demie) oraz dawnych koszar wojskowych. Parcela znajdowała się przy Gustav Freytagstrasse (dziś ul. Oświęcimska).
Praktycznie żaden punkt na terenie miasta nie był wolny od intensywnej eksploatacji górniczej, prowadzonej przez kilka funkcjonujących tu zakładów wydobywczych. Ponieważ to miejsce również narażone było na negatywny wpływ podziemnych prac, zdecydowano się na wybór takiego rodzaju funda­mentów, aby maksymalnie złagodziły przenoszenie naprężeń powstających z powodu ruchów ziemi na konstrukcję nośną obiektu i sam zbiornik wody.
Wieża przyłączona została do opisanego wyżej wodociągu okrężnego przy Gutenbergstrasse (ul. Powstańców Śląskich). Spełniała równocześnie dwa za­dania: wyrównywała ciśnienie wody w sieci przewodów miejskich oraz stano­wiła rezerwowy zbiornik wody na wypadek nieprzewidzianego zwiększenia za­potrzebowania na wodę z sieci. Zbudowano ją na wysokości 292,50 metrów nad poziomem morza. Jej wysokość wynosi 44,30 metrów. Wewnętrzna średni­ca zbiornika wody umieszczonego na szczycie wieży wynosi 14 metrów, a jego wysokość 8 metrów. Może on pomieścić do 1000 m3 wody. Wieża ma kształt dziewięciokąta i waży w całości 3000 ton. W jej bezpośrednim sąsiedztwie na tej samej parceli wybudowano warsztat naprawczy, mieszczący również stację legalizacji wodomierzy.
Projekt wieży, wykonany w miejskim urzędzie budowlanym, przewidywał oparcie całej konstrukcji na trzech punktach podparcia, które spoczywały na osobnych fundamentach sięgających 2,25 m w głąb ziemi. Każdy z nich przy­brał kształt płyty i był usztywniony żebrami. Szczególnie trudnym zadaniem dla projektantów był wybór formy konstrukcyjnej wieży ciśnień. Zaprojekto­wano ją tak, aby wytrzymała obciążenie 1230 ton przy całkowicie napełnionym zbiorniku i maksymalnym natężeniu siły wiatru.
W celu uzyskania trójpunktowego podparcia zastosowane zostały łożyska staliwne w fundamentach pod podziemnym pierścieniem konstrukcji nośnych. Jedno z łożysk było łożyskiem stałym, zaś dwa pozostałe zostały wykonane tak, by dawały możliwość horyzontalnego wychylenia we wszystkich kierun­kach. Rozwiązanie statyki wyższych części wieży nie stwarzało już projektan­tom większych trudności. Żelazne kotwy umieszczono w betonowych belkach. Jako zupełnie odrębną konstrukcję zaprojektowano szyb klatki schodowej, od-dylatowany od dna zbiornika. Ściany tej klatki schodowej wykonano z betonu. Przy budowie ścian równocześnie osadzano stopnie schodów; zastosowano samonośne prefabrykowane gotowe stopnie betonowe.
Sam zbiornik wody jest konstrukcją całkowicie niezależną od korpusu wie­ży. Posadowiono go na oddzielonym izolacją dnie pomieszczenia na zbiornik. Dno z kolei opiera się na belkach obwodowych. Przestrzeń zbiornika nakryta została płaską kopułą o dziewięciu żebrach rozciągniętych od głównych pod­pór, usztywnionych za pomocą trzech pierścieni. Na kopule umieszczono nad­budówkę o kształcie latarni. Dach zbiornika kryty jest papą. Dno zbiornika przybrało formę czaszy. Zewnętrzna osłona pomieszczenia na zbiornik wyko­nana została z żelbetu i wzmocniona marami, które tworzą ramową konstruk­cję wraz z będącymi ich przedłużeniem żebrami kopuły. Fundamenty i pier­ścień zbudowano ze zwykłego cementu, zaś całą konstrukcję wieży ciśnień z cementu wysokiej jakości. Zastosowano cement portlandzki, żwir odrzański oraz żelazo zbrojeniowe produkcji huty „Donnersmarck" w Zabrzu.
Dla umożliwienia dostępu ze wszystkich stron do pomieszczenia zbiornika służą murowane kręte schody, które prowadzą na poziom dna zbiornika. Klat­ka schodowa mieści również wewnątrz przewody doprowadzające i odprowa­dzające wodę ze zbiornika. Dla zapewnienia ich dostatecznej elastyczności za­stosowano specjalne złączki. Z poziomu dna zbiornika prowadzą żelazne scho­dy kręcone na najwyższą platformę latarni, która wieńczy całą konstrukcję. Stopnie schodów zostały wnitowane w żelazny słup środkowy, który przecho­dzi wyżej w konstrukcję masztu flagowego.
Schody zostały tak skonstruowane by przy wszelkich ruchach podziem­nych, często występujących w Bytomiu, nie wywierały żadnego destrukcyjne­go wpływu na stosunkowo słabe ściany pomieszczenia na zbiornik. Jednocześnie przy wszelkich gwałtownych ruchach i deformacjach same nie powinny tracić swej nośności. Dlatego właśnie klatka schodowa jest zupełnie niezależ­na konstrukcyjnie od otaczającego ją wokół zbiornika wody. Sama konstrukcja schodów została w dolnej części wieży przymocowana do klatki schodowej z pomocą żelaznych podciągów. Drugi punkt jej oparcia jest dopiero na pozio­mie kopuły i latarni. Pomiędzy zewnętrznymi ścianami klatki schodowej i ścia­nami zbiornika zachowano odstęp wynoszący około 3-4 cm.
Całość konstrukcji zaprojektowano z myślą, aby w przypadku jakiegokol­wiek przechylenia się całości zbiornik nie doznał jakichkolwiek odkształceń. Latarnia wieńcząca wieżę została wykonana w konstrukcji murowanej. Górna platforma latarni dostępna jest za pomocą żelaznej drabinki z klatki schodo­wej. Roztacza się z niej widok na całe miasto i jego najbliższą okolicę. Wieży nie udostępniono jednak powszechnie do zwiedzania z powodów bezpieczeń­stwa i konieczności zachowania higieny Wykonana z żelbetu konstrukcja wie­ży nie została otynkowana i prezentuje surową fakturę elewacji. Jedynie w celu zapewnienia jednolitej kolorystyki pokryto ją mlekiem cementowym. Zewnętrz­ne ściany klatki schodowej otynkowano.
Budowę wieży rozpoczęto 18 czerwca 1934 roku, a już w listopadzie tego samego roku gotowy był zbiornik wody, jednak prace wstrzymano na okres zimowy. Dopiero wiosną 1935 roku wykonano zewnętrzne ściany pomieszcze­nia zbiornika, kopułę i latarnię, zaś latem tego samego roku przystąpiono do tynkowania ścian klatki schodowej, wbudowano schody w górnej wieżyczce i przeprowadzono pierwsze próbne napełnienie zbiornika wieży ciśnień wodą. Oddanie wieży do użytku nastąpiło dnia 1 lutego 1936 roku. Ogólny koszt bu­dowy wyniósł 117 903 marki. Wykonawcą tej inwestycji była znana bytomska firma budowlana Kaller & Stachnik.

Tekst zaczerpnięto z książki 'Z dziejów bytomskich Wodociągów i Kanalizacji'. 

Oto kilka fotek z października 2013r.

 Szkoda by było, gdyby tak ciekawa budowla stała bezużyteczna. 

 Był pewien moment, kiedy chciano obiekt przeznaczyć na cele turystyczne, ale czas mijał a stan wieży stale podupadał.

 Niestety w tej chwili jak głosi tablica wstęp zabroniony :( 

 Wieża stanowi świetny punkt obserwacyjny.

 Widok od strony ul. Oświęcimskiej, w głębi zabudowa Szkół Budownictwa

Podstawa wieży wyżej opisana.  

Jak wspomniano powyżej  bytomskie BPK nawiązało współpracę z pracownia Medusa Group, która przygotowała projekt i wizualizację, które by posłużyły na powtórne zagospodarowanie wieży.

Puki co, za niedługo minie rok, ale konkretów i wyników współpracy  nie widać. 

Wizualizacja znajduje się pod poniższym linkiem. 

 Wieża Ciśnień H2O