piątek, 27 września 2013

Karol Godula - śląski Król Cynku

Opisując Zamek w Rudzie Śląskiej nie sposób  wspomnieć o wielkiej postaci - człowieku, który początkowo mieszkał w swoim domu tuż obok zamku Ballestremów a potem stworzył własną fortunę w zasadzie z niczego.



                                      Portret Karola Goduli  (autorstwa Ireneusza Batora)

Karol Godula urodził się on 8 listopada 1781 roku w Makoszowach w dzisiejszej dzielnicy Zabrza, w rodzinie Józefa i Franciszki z domu Hanisz. Ojciec był leśniczym i dzierżawcą majątków, mi.in. w Makoszowach, Ligocie Zabrskiej i Gaszowicach koło Rybnika, gdzie mały Karol mieszkał do czasu rozpoczęcia nauki. Naukę rozpoczął w szkole parafialnej w Przyszowicach. Do gimnazjum cysterskiego uczęszczał w Rudach Wielkich pod Raciborzem w latach 1793-1798, a do liceum w Szkole Głównej w Opawie.

Bystrość umysłu i chęć pracy pozwoliły mu na uzyskanie stanowiska skarbnika i rządcy we włościach hrabiego Karola Franciszka von Ballestrema, pana na Rudzie i Pławniowicach. A że posiadał zmysł organizacyjny i twórczy pozwalający mu na prowadzenie gospodarki rolnej i przemysłowej, wkrótce został zarządcą wszystkich dóbr swojego pryncypała.
 
 Do prac gospodarki rolnej wprowadził nowinki agrotechniki angielskiej, a w przemyśle wykorzystał żużel pocynkowy zalegający na hałdach, w ten sposób, że kupując go za niską cenę odsprzedawał go hutom z zyskiem. 
Solidna i rzetelna praca w zarządzaniu ballestremowskim majątkiem hutniczo-kopalnianym, pozwoliła jednocześnie Goduli systematycznie powiększać swój majątek. W 1808 roku młody Godula był inicjatorem budowy jednej z największych w ówczesnym czasie hut cynku w Europie - "Carlshutte" w Rudzie. Z jego to inicjatywy hrabia Ballestrem zainwestował w Hutę "Karol", dopuszczając młodego zarządcę do inwestycji, a tym samym do partycypowania w kosztach i zyskach otrzymując udziały, zw kuksy. I w ten sposób rozpoczęła się wielka kariera Karola Goduli. 


Na wzgórzu zamkowym obok pałacu  Ballestremów w Rudzie stanął dom Karola Goduli.



  
W 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej podpalili zarówno dawny zamek, jak i dom Goduli, doprowadzając oba budynki do ruiny. W latach 60. XX wieku władze miejskie nakazały rozebrać budowle jako pamiątki po krwiopijczych kapitalistach.



 Oryginalne cegły pochodzące z miejscowej cegielni, produkowane na specjalne potrzeby


 Do dzisiaj z bogatej niegdyś rezydencji Ballestremów zachowały się jedynie pozostałości piwnic, które zarośnięte i nieuporządkowane przypominają bardziej śmietnisko i ustronne miejsce alkoholowych libacji. Z domu Goduli ocalały natomiast tylko fundamenty.






 Nawet piwnice pozostały. Może się jeszcze uchowało jakieś stare wino?


 Widok na wzgórze zamkowe. Po lewej stronie ruiny domu Goduli, po prawej ruiny zamku.



W myśl powiedzenia, że w miarę jedzenia apetyt wzrasta, Godula nabywał kolejne osady i obszary ziemskie. Był to Bobrek, Orzegów i Szombierki.
 

 

Na przełomie lat trzydziestych XIX stulecia wybudował okazały pałac w Szombierkach oraz bogate zaplecze, stanowiące cały kompleks.

Plan rozmieszczenia budynków należących do majątku Karola Goduli.
 

Jak się przypuszcza pałac wybudowany w Szombierkach przez Karola Godulę stanął najprawdopodobniej w miejscu budowli niegdysiejszych właścicieli osady. Wszak pierwsze wzmianki o Szombierkach pochodzą z roku 1369, a w zapiskach z 1289 roku wspomniany jest rycerz Fridericus de Schonenburch, jednakże nie można potwierdzić czy pochodził on z Szombierek. Pałac w Szombierkach na XIX-wiecznej litografii Alexandra Drucknera / Fot. Materiał archiwalnyO samym pałacu wybudowanym w stylu neorenesansowym w latach 1841-45 do czasów obecnych nie zachowało się wiele zapisków. Najbogatszym materiałem wydają się być obrazy, ryciny i zdjęcia szombierskiej budowli. Przemysław Nadolski badacz dziejów Bytomia tak opisuje pałac: "Był to dwukondygnacyjny budynek z portykiem zwieńczonym tympanonem na głównej osi. Zaprojektował go królewski inspektor budowlany Feller z Gliwic. Pałac w latach następnych przebudowano, dodając z boku wieloboczną wieżę. Otaczał go niewielki park. Wnętrze było urządzone z przepychem, były tam gobeliny przedstawiające pejzaże i zwierzęta, sala lustrzana ogromnymi kryształowymi lustrami, starannie dobrane meble i tapety. Sale oświetlały wielkie kryształowe żyrandole, a na ścianach wisiały olejne obrazy. Wśród pokoi była obszerna sala bankietowa, biblioteka z bogatym księgozbiorem, chiński salon herbaciany i pokój różany." Całość wnętrz była utrzymana w modnym wówczas stylu biedermeier.





Tak pałac przetrwał do 2 lutego 1945 roku, gdy został podpalony prawdopodobnie przez żołnierzy radzieckich.  
W roku 1952 wyburzono resztki ruin i postawiono w tym miejscu przedszkole, wówczas kopalni Szombierki. W budynkach folwarcznych natomiast do końca lat sześćdziesiątych funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rolne, po czym zaczęto je likwidować z uwagi na zabudowę pól uprawnych budownictwem mieszkaniowym. Z kolei w miejscu dawnej zabudowy gospodarczej wybudowano w latach 1984-86 Szkołę Podstawową nr45.

 Obecnie na miejscu dawnego pałacu znajduje się przedszkole.

 

Bardziej bogatą biografię na temat  Karola Goduli można wszędzie znaleźć w internecie oraz w innych źródłach.

 Ja natomiast chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na książkę, a właściwie na Godulę opisanego i widzianego oczami   Jerzego Buczyńskiego z Radlina, który wydał książkę "Godulowa saga. Rzecz o Karolu Goduli".


 Co prawda całej książki nie czytałem, bo mam problemy z jej nabyciem, ale natknąłem się na wiele recenzji i fragmentów tej publikacji, która rzuca wiele nieznanego światła na postać Karola Goduli.  

  Jaki był Karol Godula? To wciąż wielka zagadka



Bajecznie bogaty, oszpecony przez zbójów, pełen sprzeczności, zasłużony dla naszej ziemi. Jerzy Buczyński napisał książkę o Karolu Goduli, bo jego rodzice pochodzili z Gaszowic.

Postać przemysłowca do dziś budzi liczne pytania i wątpliwości. Jerzy Buczyński z Radlina wydał książkę "Godulowa saga. Rzecz o Karolu Goduli". Jest to pierwsza w naszym regionie tak obszerna publikacja na temat śląskiego magnata przemysłowego w XIX wieku. Jego rodzice pochodzili z Gaszowic, zostali pochowani na cmentarzu w Lyskach. Grób matki, Franciszki Goduli, która zmarła w 1813 roku, zachował się tam do dziś. Karola Godulę nazywano Królem Cynku, Królem Węgla i Stali. Dzisiaj mówi się o nim śląski Rockefeller, który nie miał nic, a dorobił się bajecznej fortuny.

Dziwak i samotnik
Był właścicielem wielu kopalń, hut, cynkowni, ogromnych majątków ziemskich w Szombierkach. Orzegowie, Bujakowie czy Bobrku. Dbał o swoich robotników, zapewniał im bezpłatną opiekę zdrowotną, był jednak bezwzględny wobec hulaków i pijaków. Żeby zapobiec pijaństwu wśród robotników, wypłacał rodzinom pensje w towarze. Często wpadał do szynku i bezlitośnie walił laską po grzbietach górników pijących alkohol, aż przyniosło to efekt – ukrócił alkoholizm. Jerzy Buczyński przyznaje, że trochę obawiał się tej książki, bo postać Karola Goduli, pełna sprzeczności, jest wyjątkowo trudna do pokazania.
Jedni go kochali za niezwykle dobre serce, inni wręcz panicznie się bali, jeszcze inni posądzali o podpisanie paktu z diabłem. Do dzisiaj niewiele się o nim mówi, tymczasem z wielu powodów był to człowiek niezwykły. – Kiedy wgłębiłem się w jego życie, postanowiłem, że przedstawię go nie od strony suchej biografii, ale od strony jego niezmiernie ciekawej, fascynującej osobowości – mówi Jerzy Buczyński. Karol Godula urodził się w Makoszowach pod koniec XVIII wieku. Został ochrzczony w parafii w Przyszowicach (obecnie Borowa Wieś). Kształcił się u cystersów w Rudach i w czeskiej Opawie. Pracę rozpoczął w posiadłości hrabiego Ballestrema w Pławniowicach, a wkrótce stał się zarządcą tego majątku.

Napadli i oszpecili W młodości przeżył wypadek, który zaważył na życiu. Napadli go kłusownicy, oszpecili i okaleczyli. Godula nie chciał jednak, żeby ludzie nad nim się litowali, żeby się z niego śmiali, dlatego zamieszkał w Rudzie Śląskiej. Mimo że miał później piękny pałac w Szombierkach, dwór w Rudzie Śląskiej, wolał mieszkać w skromnej, drewnianej chatce. – Mimo że był bajecznie bogatym człowiekiem, najczęściej jadał kartofle z kwaśnym mlekiem. Ludzie widywali go, jak snuł się po cmentarzu w Lyskach, chodził po polach, uważali go za dziwaka i samotnika – mówi o bohaterze swojej książki Jerzy Buczyński.
Jak na tamte czasy, Godula był bardzo wykształconym człowiekiem, dla wielu niemieckich przemysłowców pozostawał jednak tylko zwykłym Ślązakiem bez żadnych tytułów. Nie był też zbytnio lubiany przez pruskie władze. Podczas kiedy inni bez problemu dostawali koncesje i pozwolenia, on musiał na nie czekać całymi latami. Ale w końcu doczekał się i w krótkim czasie dorobił się majątku, który przebił największe fortuny na Górnym Śląsku. Jego huta Karol w pierwszej połowie XIX wieku była największą w Europie, a więc i na świecie. To właśnie Karol Godula jako pierwszy zaczął na Górnym Śląsku budować mieszkania dla robotników, czyli tak zwane familoki.

Diabły z talarami
Zachowało się o nim wiele opowieści i legend, które Jerzy Buczyński starał się pokazać w swojej książce. Jedna z nich mówiła, że to diabły noszą mu talary w workach. Wzięło się to m.in. stąd, że Godula w swojej drewnianej chatce miał laboratorium, w którym przeprowadzał doświadczenia chemiczne. – Nietrudno sobie wyobrazić, co myśleli w tamtych czasach ludzie, którzy w oknach widywali dziwne błyski i unoszący się z komina dziwny dym – dodaje autor książki "Godulowa saga".
Inna z historii opowiada o tym, jak Karol Godula, już jako niezwykle bogaty przemysłowiec, oczekiwał w Rudzie Śląskiej na przyjazd króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Władca jednak wzgardził jego gościną i nie kazał zatrzymać pociągu w Chebziu. – Rozsierdzony tym Godula pobiegł do domu, rozsypał po całym pokoju talary, tak aby wizerunek króla był na wierzchu, i deptał po nich. Po monetach deptali także urzędnicy, kiedy chcieli podejść do jego biurka – mówi Jerzy Buczyński.

Śląski Kopciuszek
Serce okaleczonego i oszpeconego Karola Goduli zdobyła jedynie kilkuletnia dziewczynka, z biednej rodziny, Joanna Gryzik, która nazbierała dla niego kwiatków. Zaopiekował się nią, zapewnił wykształcenie, a potem, tuż przed śmiercią w 1848 roku, zapisał jej całą fortunę. Spadkobierczyni Goduli okazała się mądrą zarządczynią. – To właśnie o tej Joannie, późniejszej hrabinie Schaffgotsch von Schomberg-Godulla, pisał Gustaw Morcinek w książce "Pokład Joanny". Przedstawił ją w złym i krzywdzącym świetle, ale pisał w takich czasach, że może inaczej nie mógł – dodaje autor książki o Goduli.

Zatem, gdzie leży prawda? Pewnie po środku.

Ludzie już tak mają, że będą pisać co zechcą, by skupić uwagę czytelników. Dlatego Ci ostatni muszą zawsze zachowywać rozeznanie. :)

źródła: wiadomosci24.pl, nowiny.rybnik.pl, fundacja zamekchudów.pl. broszura bytomskie pałace wydana, przez UM. w Bytomiu,


26 komentarzy:

  1. Przeczytała z wielkim zainteresowaniem. Sporo pracy włożyłeś w opracowanie tych informacji.
    Ciekawi i zdolni ludzie- jak Karol Godula i inni wyrzuceni przez historię z ludzkiej pamięci, wracają z tej niepamięci, dzięki takim zapaleńcom, jak Ty Krisie...
    Trzeba umieć dostrzeć historię różnych miejsc i Ty tę umiejętność posiadłeś..

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzięki bardzo za dobre słowa. Na Śląsku postać znana lecz może jednak nie dla wszystkich. Bardzo zleży mnie na tym, by jednak ludzie mieli większą świadomość społeczną. :)
      Pozdrawiam serdecznie. :)

      Usuń
    2. Jeśli sowieci spalili zamek, to ja jestem baron cygański. żeby cos pisać, warto najpierw cos poczytac

      Usuń
    3. Na końcu artykułu jest napisane że prawda leży po środku .Pewnie jedni podpali a drudzy im to kazali zrobić .Kto teraz dojdzie jak to było naprawdę .

      Usuń
    4. Prawda leży po środku kto kogo zmusił lub namówił do podpalenia teraz już nie dojdzie .Czas 45 do śmierci Stalina to był czas terroru . Nawet z opowiadanie politycznych dowcipów można było trafić do więzienia . Tak jak teraz za obrazę uczuć religijnych .

      Usuń
  2. Kolejny raz z zaciekawieniem czytam Twoje artykuły. Tak żałuję, że o historii swoich okolic mało się dowiadujemy w szkołach. Zarówno w czasach mojej młodości jak i obecnie ten temat jest pomijany, a np lekcje wychowania obywatelskiego mogły być dobrym czasem na bliższe poznanie miejsca zamieszkania. Na szczęście internet pozwala nam odrabiać zaległości a pasjonaci tacy jak Ty chętnie dzielą się wiedzą z zainteresowanymi.
    Jeszcze raz dziękuję i czekam na następne artykuły tutaj jak i na forum.gkw24.pl

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzięki za motywacje. Musieliśmy się uczyć o jakiś tam mało znanych postaciach, a temat swojej historii przemilczano. :) Chyba dalej narzuca się ogólny program nauczania, który niewiele ma do zaoferowania na temat tradycji i historii swojego regionu.

      Pozdrawiam. :)

      Usuń
  3. Ciągle się zastanawiam nad jednym. Była wojna, różne nieszczęścia spotykały ludzi, ale chyba najgorszą rzeczą byli t.z.w. ":wyzwoliciele". Rzucali się na wszystko jak szarańcza i niszczyli co w ręce wpadło. Nie zastanawiali się co robią, robili dla własnej przyjemności zniszczenia.
    Bardzo ciekawy post! Żyjemy przez lata w jakimś miejscu, często nie zdając sobie sprawy z jego przeszłości.
    Postarałeś się:)
    Pozdrawiam:)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dziki za odwiedziny i komentarz. Na temat wyzwolicieli i polityki chyba w pełni się Tobą zgadzam. :)
      Pozdrawiam. :)

      Usuń
    2. To była wojna i czas zaraz po niej. To był teren ówczesnych Niemiec. To byli ludzie, którzy wcześniej byli świadkami bestialstwa niemieckiego na swojej ziemi albo ledwo co uniknęli śmierci z ich rąk. Nikogo nie usprawiedliwiam, ale wojna ma swoje prawa i swoje zasady. Nie należy oceniać wydarzeń dawniejszych z dzisiejszej perspektywy. Można i należy oceniać, ale nie wymagajmy za dużo od ludzi wtedy żyjących i myślących tak, jak się wtedy myślało.
      Nb. przedwojenny pomnik Kopernika we Fromborku zniszczyli dopiero pierwsi polscy osadnicy. Kiepsko orientowali się w historii, ale czytać akurat umieli. Przeczytali więc na cokole, że to pomnik jakiegoś niemieckiego astronoma...

      Usuń
  4. Och Krisie!
    Dzięki Tobie poznaję tyle ciekawych wiadomości. Jesteś prawdziwym pasjonatem tej Ziemi.
    Każdy post jest szczegółowo opracowany. Są zamieszczone wspaniałe zdjęcia i doskonaly tekst.
    Serdecznie pozdrawiam:)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dziękuje za pozdrowienia i odwiedziny. :)
      Wbrew pozorom sam często jestem zaskoczony kiedy się dowiaduje o nowych sytuacjach, które wcześniej nie były oficjalnie znane. Po za tym często można odnaleźć ślady nigdzie niepublikowane i po raz pierwszy można je na nowo odkryć. Jestem na tropie jednej z nich, ale muszę jeszcze się upewnić w swoim rozumowaniu i przekonaniu. ;)
      Niestety ludzie, którzy mogli by coś powiedzieć już nie żyją. :(

      Pozdrawiam serdecznie. :)

      Usuń
  5. Historia jest nadzwyczaj interesująca a postać o której piszesz niezwykła, więc z pewnością zajrzę do internetu tak jak radzisz. Świetnie napisany post. Jest sporo podobieństw w dziejacgh Śląska i Mazur chociaż niestety nie są to podobieństwa, które cieszą a raczej wspólna historia zgliszczy, ruin, zapomienia i opuszczenia. Na naszych terenach wiele obiektów zniknęło z powierzchni ziemi ale sporo pieknie odzyskano, szkoda jedynie, że przeciętny śmiertelnik może na nie jedynie popatrzeć z daleka....Pozdrawiam!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dziękuję za wizytę i komentarz, który pokazuje, że zarówno wyzwoliciele i ustawione władze pod ich kuratelą doprowadziły do prawdziwej katastrofy kulturowej. :(

      Niestety tak już jest, że ludzie z zasobnym portfelem, którzy przyłożyli rękę do uratowania majtków, nie za bardzo chcą, by inni im na ręce patrzyli.

      Pozdrawiam :)

      Usuń
    2. Ja im się nie dziwię.
      Pa:)

      Usuń
    3. Najczęściej podczas dawnej świetności tych obiektów było podobnie.

      Usuń
  6. Interesujący post. Będę wdzięczny, gdy pozwolisz mi skorzystać z portretu K. Goduli.
    Robię bloga o Kopicach i przydadzą mi się ciekawe zdjęcia.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo proszę. Świetnie, że pozostaną jakieś pamiątki po Kopicach, bo właściwie już tam nie wiele pozostało. Ponoć ktoś kupił pałac i przyległy teren, ale się nie dzieje nic?

      Usuń
  7. Interesujący post. Będę wdzięczny, gdy pozwolisz mi skorzystać z portretu K. Goduli.
    Robię bloga o Kopicach i przydadzą mi się ciekawe zdjęcia.

    OdpowiedzUsuń
  8. Witaj,
    Jestem tu całkiem nowy i szczerze - uwielbiam się zaczytywać w twoim blogu. Natomiast post o tym pałacyku to coś czego szukałem długo w przepastnych czeluściach internetu ;)

    Przy okazji - czy mógłbyś mi uchylić rąbka tajemnicy jak robisz tak świetnego bloga? Sam chciałbym choć troszeczkę popróbować; swój blog prowadzę od niedawna ;) W żadnej mierze nie zamierzam być konkurencją, najwidoczniej obaj jesteśmy takimi samymi pasjonatami ziemi górnośląskiej. Chciałbym poznać kogoś takiego jak ty, kogoś kto z takim zapałem podchodzi do tematu. Dla mnie to niesamowita sprawa.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Twój blog tematycznie jest super i gratuluję Bardzo!!!

      Usuń
  9. Przeczytałam książkę, jestem pod wrażeniem. Jestem rodowitą Ślązaczką a o Goduli miałam jakieś nikłe pojęcie. Jeśli zaś chodzi o promowanie regionu w szkołach to mogą to robić tylko pasjonaci nawet godziny wychowawcze mają ustalony program do realizacji. Niezbyt chętnie widziana jest tematyka dotycząca Śląska - większość nauczycieli to ludzie przyjezdni dla których Ślązacy i ich historia nie mają znaczenia. Pozdrawiam z Zabrza Joanna

    OdpowiedzUsuń
  10. A ja was wszystkich zapraszam do ratowania mauzoleum śląskiego Kopciuszka w Kopicach.
    Więcej na www.parafiakopice.pl oraz www.mauzoleumkopice.pl

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Nie rozumiem tego kraju i ludzi, którzy do tego doprowadzili. Ot i taka polska polityka.
      Dziękuję i pozdrawiam :)

      Usuń
  11. Dziekuje bardzo ,Tyler ciekawych wiadomosci.Od niedawna mieszkam wlasmnie nieopodal parku.Pozdrawiam serdecznie.

    OdpowiedzUsuń

Bardzo miło mi, że gościłeś na moim blogu.!
Za pozostawiony komentarz z góry dziękuję i postaram się jak najszybciej odpowiedzieć. Komentarze anonimowe będą moderowane tylko pod warunkiem, że będą opatrzone imieniem lub pseudonimem (nickiem).
Serdecznie pozdrawiam !!!