Czeladź - zabytkowy rynek

Pomimo, że Czeladź na tle innych śląskich i zagłębiowskich jawi się jako małe miasteczko, to naprawdę warto tu przyjechać, ponieważ miasto ma swoja historię, średniowieczny klimat i sporo zabytków. Większość z nich skupione jest wokół czeladzkiego  rynku lub w pobliżu. Wystarczy tylko skręcić z głównej drogi DK 94, która prowadzi z Bytomia do Krakowa i już jesteśmy naprawdę w innym świecie.

Zabudowa wokół Rynku i zabytkowa studnia

Ul. Kościelna

Widok od strony ul. Będzińskiej. Obelisk upamiętniający spalenie synagogi żydowskiej.

Ale jest też wiele innych powodów, by zajrzeć do  tego urokliwego miasta. Otóż Czeladź jest najstarszym miastem Zagłębia Dąbrowskiego. Osada powstała w średniowieczu przy brodzie, a później moście na Brynicy, którym wiódł szlak handlowy z Krakowa na Śląsk. Miasto obdarzył prawami miejskimi najpewniej książę opolsko-raciborski Władysław, w latach 60. XIII wieku. Wkrótce, na wschód od książęcej warowni, wytyczono rynek i stworzono podwaliny miasta średniowiecznego.

Układ urbanistyczny z czasów lokacji Czeladzi jest czytelny do dziś, a na Górnym Śląsku ma swój odpowiednik chociażby w Żorach. Kształtem przypomina owal o długości mniej więcej 300 m i szerokości około 185. Po obu stronach miasta znajdowały się bramy: od wschodu Krakowska, a od zachodu Bytomska. Kupcy przemieszczali się dwiema głównymi, szerokimi drogami, przecinającymi Rynek przy północnej pierzei (ciąg dzisiejszych ulic Bytomskiej i Będzińskiej) i przy południowej (ulice Rynkowa i Kościelna). Węższe uliczki prowadziły z Rynku ku obwarowaniom. Centrum osady stanowił kwadratowy Rynek, który był miejscem targowym. Przez stulecia otaczały go drewniane domy mieszczańskie. Ważnym budynkiem na Rynku była karczma wójtowska, i – oczywiście - ratusz. Od XVI stulecia miasto mogło się również pochwalić murowaną świątynią, stojącą w miejscu dzisiejszego kościoła św. Stanisława. Z czasem miasto otoczyło się murami, ale po potopie szwedzkim zostały rozebrane.

Na czealadzkim r

Mimo przemian politycznych i gospodarczych, dzisiejszy Rynek w Czeladzi zachował kształt z czasów lokacji. Niestety, najbardziej okazałe budynki miejskie nie przetrwały do naszego czasu: kryta łamanym dachem, rozłożysta karczma wójtowska, która stała w północno-zachodnim narożniku Rynku, została rozebrana podczas I wojny światowej, ratusz zaś, stojący na środku placu, zniknął w roku 1941. Warto zwrócić uwagę na kamienicę z numerem 22 na ścianie. Późnobarokowy szczyt i portal wejściowy świadczą o jej dawnym pochodzeniu. Kiedyś gościł w niej książę Józef Poniatowski. Pod numerem 2 odnajdziemy dawny zbór ariański z końca XVI lub początku XVII wieku, którego wyróżnikiem jest stylowy, renesansowy portal. Stare czasy pamiętają też domy podcieniowe (Rynek 3 i ul. Kościelna 2). Na odnowionym niedawno placu rynkowym stoi zadaszona studnia. Pozostałością dawnych murów miejskich są mury oporowe potężnej, czeladzkiej fary.

Zdjęcie  z lat 70-tych XX w. przedstawiające zbór Ariański

Budynek należący do Braci Polskich  został wzniesiony w pierwszej połowie XVII wieku na planie czworoboku. Obiekt wykonany został z kamienia (obecnie otynkowany i pomalowany). Budynek trzytraktowy z przelotową sienią. Dach budynku czterospadowy,  pokryty gontem. Od strony podwórka w roku 1828 wykonano jednoizbową dobudówkę konstrukcji drewnianej. Na elewacji frontowej (od ul. Rynkowej) znajduje się portal ujęty w dwie półkolumny podpierający trójkątny naczółek. Wnętrze zostało przebudowane. Obecnie budynek wpisany jest listę konserwatora zbytków i objęty jest ochroną prawną.  Powiem szczerze, że jak dla mnie, jest jeden najciekawszych budynków tego typu nie tylko w Czeladzi, ale także na terenie całego województwa śląskiego. Gdyż w całej okolicy ślady po Arianach nie przetrwały

Zbór ariański z końca XVI lub początku XVII. Zdjęcie - stan obecny. Temat jest na tyle ciekawy, że warto do niego wrócić.   

Źródła: slaskie.travel
rodzina.malanowicz.eu
www.czeladz.pl